Internetcensuur in Rusland: hoe steekt het in elkaar? | VPNGids (2024)

Censuur in Rusland heeft een nieuw dieptepunt bereikt na de invasie van Oekraïne in februari 2022.

Al jarenlang blokkeren Russische functionarissen de toegang tot honderdduizenden websites. Op de persvrijheid index van mensenrechtenorganisatie Verslaggevers Zonder Grenzen staat Rusland op plaats 150 van de 180. Dit zou komen door een “verstikkende sfeer voor onafhankelijke journalisten.”

Met de invasie van Oekraïne treden de Russische autoriteiten harder dan ooit op tegen de vrijheid van meningsuiting. Personen die “desinformatie verspreiden” over de oorlog kunnen gevangenisstraffen tot vijftien jaar krijgen. Als gevolg hiervan beperken internationale media hun activiteiten in Rusland drastisch.

Het mag duidelijk zijn: Rusland blijft een onveilige plek wanneer het op zaken als vrijheid van meningsuiting en andere mensenrechten aankomt. Zeker in tijden van oorlog is het essentieel dat mensen toegang blijven houden tot onafhankelijke media. Dit artikel gaat dieper in op de censuur in Rusland, bekijkt het in het licht van het huidige conflict en geeft advies aan mensen die veilig online willen gaan. Wil je meer weten over het omzeilen van censuur in Rusland? Lees dan onze aanbevelingen voor de beste VPN’s voor Rusland.

Censuur in Rusland: een aanval op de persvrijheid

Censuur wordt vaak gebruikt als politiek instrument. Wanneer een nationale overheid het oplegt, is het meestal een manier om het publieke verhaal te controleren. Als je de toegang tot verschillende informatiebronnen beperkt, beperk je ook wat burgers te weten kunnen komen.

In Rusland is het gebruik van censuur om de politieke opinie te beheersen niet nieuw. De regering censureert het internet sinds 2012, toen ze websites voor criminele activiteiten en terrorisme op de zwarte lijst zette. Omdat de omvang en ernst van de Russische censuur alleen maar zijn toegenomen, beschouwt de internationale waakhond Freedom House Rusland nu als “niet vrij”.

In januari 2021 werd oppositieleider Aleksej Navalny gearresteerd en gevangengezet. Massale rellen als reactie hierop werden door de Russische autoriteiten met geweld beantwoord; meer dan 11.500 mensen werden opgepakt. Nu, met de onwettige Russische invasie van Oekraïne, escaleren censuur en onderdrukking opnieuw.

Russische censuur over Oekraïne

Oekraïne is een geopolitiek doelwit voor Rusland. Het land zit gevangen tussen twee invloedssferen, waardoor het al jaren in een ideologische informatieoorlog verwikkeld is.

Sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de daaropvolgende oorlog in de Donbas-regio, is het medialandschap in Oekraïne gepolariseerd. Door middel van censuur probeert het Kremlin deze polarisatie in zijn voordeel te gebruiken.

Beide partijen proberen door middel van censuur het narratief naar hun hand te zetten. Rusland censureert de activiteiten in Oekraïne voor haar burgers, terwijl Oekraïne Russische media censureert. Na de annexatie van de Krim door Rusland verbood Oekraïne bijvoorbeeld de zender RT.

De Krim en de Donbas-regio

Na de annexatie van het autonome Oekraïense schiereiland de Krim in 2014 legden Russische autoriteiten de onafhankelijke media het zwijgen op. Kritische journalisten zijn lastiggevallen en mishandeld door paramilitairen en veiligheidstroepen. In de Donbas-regio beheersen pro-Russische separatistische media de informatiestroom volledig.

Alle onafhankelijke media zijn verboden en vervangen door lokale “door de staat gesponsorde” mediakanalen.

2022: oorlog in Oekraïne

Met de huidige invasie nemen censuur en manipulatie van de media alleen maar toe. Het kader waarmee Rusland de publieke opinie in Oekraïne beïnvloedt, is terrorisme en genocide. Volgens Poetin staat Oekraïne onder een “nazi-regime”. Bot-campagnes en zelf gefabriceerde inhoud versnellen de online verspreiding van pro-Kremlin-propaganda.

De oorlog wordt niet alleen op de grond uitgevochten, maar ook online. De Russische mediawaakhond Roskomnadzor blokkeert onafhankelijke media in Rusland wanneer zij woorden als ‘oorlog’, ‘invasie’ en ‘offensief’ gebruiken. Ook radiostation Ekho Moskvy en televisiezender Dozhd TV, twee onafhankelijke omroepen, zijn geblokkeerd. Ondertussen zijn Russische burgers afgesneden van socialemediaplatforms. Toegang tot Twitter, Facebook, verschillende grote appwinkels en Westerse nieuwsmedia is beperkt.

Vanaf maart 2022 kan iedereen die wat het Kremlin beschouwt als ‘nepnieuws’ verspreidt, tot vijftien jaar gevangenisstraf krijgen. Vooral voor journalisten zijn de nieuwe wetten en de toegenomen censuur een serieuze bedreiging. Als gevolg hiervan hebben de BBC en andere internationale mediaplatforms hun activiteiten in Rusland tijdelijk opgeschort.

Waarom censureert de Russische regering het internet?

Rusland gebruikt censuur om haar invloedssfeer te controleren en te manipuleren. Dit wordt grotendeels bepaald door de ideologische strijd om dominantie met het Westen, evenals door een interne politieke agenda. De regering wil met censuur het nationalistische en conservatieve ideaal van Rusland versterken.

De censuur van het Russische internet begon in 2012. De beweerde reden was het beschermen van minderjarigen tegen schadelijke sites. Autoriteiten blokkeerden bijvoorbeeld sites die terrorisme, politiek geweld, de verkoop van drugs, wapens en kinderp*rnografie promootten. De juridische definities in de wetten die deze censuur mogelijk maken zijn echter vaak opzettelijk vaag. Overheidsinstanties mogen wettelijk gezien namelijk ook politiek afwijkende meningen het zwijgen opleggen.

Het censuurbeleid breidde zich dan ook snel uit naar LHBTIQ+-, dating-, en p*rnografische websites. Ook zijn tegenstanders van het regime vaak het doelwit. De Russische overheid zet alles op alles om politieke tegenstand te censureren. Zo probeerde Moskou protesten te onderdrukken die kritisch waren op de overheid.

Websites die zijn geblokkeerd omdat ze ‘politiek ondermijnend‘ zijn, vormen nu de overgrote meerderheid van de websites die op de zwarte lijst staan. De afgelopen jaren zijn de spanningen tussen de Russische autoriteiten en grote techbedrijven als Google en Meta toegenomen. Als gevolg van onenigheid over toegestane inhoud censureert de een de ander. Door middel van wetten rond gegevensbescherming en -bewaring kan de overheid eenvoudiger bedrijven zoals Telegram – een beveiligde berichtenapp – verbieden. Dit soort apps wordt vaak op grote schaal gebruikt door demonstranten.

Wat censureert de Russische regering?

De Russische internetcensuur is grotendeels gericht op het tot zwijgen brengen van oppositie tegen het huidige regime. Maatregelen tegen LHBTIQ+- en p*rnografische inhoud zijn bedoeld om het conservatieve narratief van Rusland te versterken. Over het algemeen richt de Russische censuur zich op:

• Het tot zwijgen brengen van de politieke oppositie.
• Het verbieden van LHBTIQ+-inhoud.
• Het blokkeren van communicatiesoftware.
• Het bestraffen van satire gericht op religieuze organisaties of personen.
• Het controleren van informatie over de coronapandemie.
• Het sturen van de publieke opinie over Oekraïne.

Politieke oppositie

Het meest voor de hand liggende voorbeeld is het tegenwerken van oppositieleider Aleksej Navalny door het regime van president Poetin. In juni 2021 bestempelde een rechtbank Navalny’s organisatie als extremistisch, waardoor deze in hetzelfde rijtje valt als Al-Qaida en IS.

Dit betekent dat er jarenlange celstraffen kunnen worden opgelegd voor bijvoorbeeld het delen van berichten op sociale media die gerelateerd zijn aan Navalny’s organisatie. Veel aanhangers en naasten van Navalny zijn sindsdien opgepakt of het land ontvlucht. Ook Navalny zelf is veroordeeld tot een verblijf van 3,5 jaar in een strafkamp.

In aanloop naar de parlementsverkiezingen in 2016 blokkeerde mediawaakhond Roskomnadzor de toegang tot verschillende websites waar Russische burgers werden opgeroepen om het stemmen te boycotten. Ook informatie over elke vorm van politieke oppositie werd geblokkeerd. In oktober 2018 sloot de regering de mobiele dataservice af tijdens politieke protesten in een regio in Zuidwest-Rusland. Nog geen jaar later gebeurde hetzelfde in Moskou. Websites van vooraanstaande oppositieleden zoals Aleksej Navalny en Garri Kasparov worden geregeld geblokkeerd.

In deze afbeelding is de toegang tot de website Navalny.com geblokkeerd. De volgende tekst staat weergegeven: “De toegang tot informatiebronnen is beperkt op basis van de federale wet van 27.07.2006. r.N 149-ф3 over informatie, informatietechnologieën en de bescherming van informatie.”

Vaak blokkeert Roskomnadzor websites op basis van de federale wet nr. 398. Door deze “Lugovoy’s Law” kan de procureur-generaal “extremistische” websites blokkeren. De vage omschrijving in Lugovoy’s wet zorgt er namelijk voor dat oppositionele politieke inhoud als gevaarlijk kan worden bestempeld. Zo kan een website die “aanzet tot illegale activiteiten” of “onenigheid verspreidt” zonder problemen naar de zwarte lijst verdwijnen.

LHBTI-content

In 2017 kwam er een aanpassing op de Russische kinderbeschermingswet. Deze aanpassing bevatte een clausule die “de propaganda van niet-traditionele seksuele relaties tussen minderjarigen” verbiedt. Hierin werden boetes opgenomen variërend van 4.000 roebels (ongeveer 50 euro of 55 dollar) voor individuen tot een miljoen roebels (ongeveer 11.500 euro) voor bedrijven en organisaties.

Door de wetswijziging kon de regering LHBTI-inhoud censureren. Dit leidde tot het blokkeren van organisaties die hom*oseksuele personen binnen Rusland ondersteunden. Bovendien werden Gay Pride-evenementen verboden.

Deze restricties werden goedgepraat met behulp van de Russische kinderbeschermingswet: dit soort parades en websites zouden namelijk door minderjarigen gezien kunnen worden, en dat is verboden. Vanaf november 2022 verbiedt de Russische overheid echter alle informatie over niet-traditionele seksuele relaties. Dit is een uitbreiding van de eerdere wet waarin alleen het informeren van minderjarigen strafbaar is.

In landen waar het internet gecensureerd wordt, maar ook in landen die hoog scoren in de persvrijheid index, kan het als LHBTI+’er lastig zijn relevantie informatie of een community te vinden. Het is daarom belangrijk dat je weet waar je moet zoeken en vooral veilig blijft online.

Telegram

Toen Telegram in april 2018 weigerde de regering in Rusland toegang te geven tot de gegevens en gesprekken van hun gebruikers, besloot de regering de versleutelde app te verbieden. Telegram werd toentertijd op grote schaal gebruikt om grootschalige protesten tegen de regering te coördineren.

Tijdens de implementatie van het verbod blokkeerde Roskomnadzor in totaal zo’n 18 miljoen IP-adressen. Dit zorgde voor landelijke internetstoringen en gelimiteerde toegang tot bijvoorbeeld Amazon Web Services en Google Cloud-servers. Deze gebeurtenissen zorgden voor een hoop verontwaardigde reacties vanuit de internationale gemeenschap, belangrijke bedrijven en internetvrijheidsactivisten in Rusland.

Twee jaar later hief Rusland het verbod weer op. Het land had namelijk moeite de blokkade uit te voeren en de app werd nog steeds veel gebruikt, zelfs door overheidsdiensten. Zo hebben het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken en de nationale taskforce voor het coronavirus officiële kanalen op Telegram. Volgens Roskomnadzor werd de blokkade opgeheven omdat de oprichter van de app zou helpen terrorisme en extremisme op het platform te bestrijden.

Beledigende inhoud voor religieuze gemeenschappen

Rusland kent twee grote conservatieve religieuze groepen: de Russisch-orthodoxe kerk en de Soennitische tak van de Islam. Autoriteiten blokkeren al tijden inhoud die zij als beledigend beschouwen voor deze religieuze gemeenschappen. Dit doen ze op grond van een wet uit 2013, die het beledigen van de gevoelens van gelovigen verbiedt.

Zo werd de pagina van de populaire satirische groep MDK op het Russische socialmediaplatform VKontakte geblokkeerd nadat zij een foto van Jezus Christus hadden gepost. Volgens Roskomnadzor was deze post illegaal.

Berichtgeving over de coronacrisis

Tijdens de coronapandemie heeft de Russische regering de controle op binnenlandse berichtgeving opgevoerd, terwijl het land volgens de EU een desinformatiecampagne voert over de pandemie op internationaal niveau.

Roskomnadzor controleert en beïnvloedt wat Russische journalisten over het virus schrijven. Er is internationaal veel commentaar op de verhoogde activiteit van Roskomnadzor tijdens de pandemie, omdat onbeperkte toegang tot informatie juist noodzakelijk is in een tijd van crisis. Ook wordt de coronacrisis gebruikt om journalisten weg te houden bij onder andere openbare hoorzittingen.

Bovendien voert Rusland volgens de EU een desinformatiecampagne over de coronapandemie, in vijf talen. Het doel hiervan is om het vertrouwen in Europese instellingen te ondermijnen en paniek te zaaien.

Oekraïne, de Krim en de Donbas-regio

Voorafgaand aan de invasie deed Rusland zijn best om de toegang te blokkeren tot internationale, Oekraïense en kritische Russische media die zich over het geopolitieke conflict durfden uit te spreken.

In 2014 eigende de Russische Federatie zich het schiereiland de Krim van Oekraïne toe. Sindsdien zijn het geweld en de beperkingen alleen maar toegenomen. Sinds de annexatie is de Krim qua berichtgeving een zwart gat, waar weinig nieuws en informatie vandaan komt.

In de Donbas-regio zijn Oekraïense internetproviders in de loop der jaren allemaal gedwongen te sluiten. Autoriteiten leiden internetverkeer om via Rusland. Op de Krim kan iedereen activisten, journalisten en burgers die de censuurwetten niet naleven rechtstreeks aangeven bij de Russische inlichtingendienst FSB.

In de nasleep van de invasie van Oekraïne heeft online desinformatie zich als een lopend vuurtje verspreid. Rusland bemoeide zich met de web-infrastructuur van Oekraïne, sloot overheidssystemen af en voerde cyberaanvallen uit op financiële en defensiesystemen. Ook high-profile Oekraïners waren het doelwit.

Hoe censureert de Russische regering het internet?

Net als veel andere repressieve regimes, heeft de regering verschillende methoden om het internet te censureren. Van het afdwingen van het gebruik van een eigen staatsinternet, tot het blokkeren van VPN-websites en het samenwerken met internetproviders; de Russische regering komt regelmatig met nieuwe censuurtactieken, zoals:

• Het kopen van telecommunicatieproviders;
• Het opzetten van een eigen staatsinternet;
• Het verbieden van het gebruik van VPN’s;
• Het implementeren van wet- en regelgeving om overheidsinstanties te helpen met online censureren.

Invloed van en boetes voor internetproviders

Het staatstelecommunicatiebedrijf Rostelecom bezit ongeveer de helft van de (breedband)internetmarkt in Rusland. Bovendien blijft het aantal gebruikers groeien met een toename van maar liefst zeven procent per jaar. De overheid heeft dus een groot deel van de Russische internetmarkt in eigen hand. Hierdoor kan ze ervoor zorgen dat de grootste internetaanbieder in Rusland aan alle censuurvereisten voldoet.

Tussen 2012 en 2013 verleende het Russische parlement mediawaakhond Roskomnadzor aanzienlijke macht om inhoud te blokkeren zonder gerechtelijk bevel. Internetproviders die door Roskomnadzor verboden websites niet blokkeren, riskeren hoge boetes en dreigen hun licentie te verliezen.

Staatsinternet

In 2014 verkondigde Vladimir Poetin dat hij een door Rusland gebouwd internet op wilde zetten, vergelijkbaar met het staatsinternet van China en Iran. In de jaren daarna deed Roskomnadzor onderzoek naar een systeem van back-up internetservers dat in Rusland en haar bondgenoten geplaatst zou worden. Het systeem werd gecreëerd om de “dominantie van de VS en verschillende EU-landen op het gebied van internetcontrole” te bestrijden.

Op 1 mei 2019 ondertekende Poetin een wet om onafhankelijk Russisch internet te creëren. De Russische wetgevende macht gaf als toelichting dat de wet tot stand is gekomen in het licht van de “agressieve aard van de Amerikaanse nationale cyberveiligheidsstrategie”.

Rusland zou door deze ‘agressie’ beschermende maatregelen moeten nemen om de ‘langdurige en stabiele’ werking van het internet in Rusland te waarborgen en om de betrouwbaarheid van Russische internetbronnen te vergroten.

Bij tests in juni en juli 2021 is het Rusland gelukt zich van het globale internet los te koppelen. Veel duidelijkheid over het project is er echter niet; de informatie over het uitvoeringsproces en de reikwijdte ervan wordt geheim gehouden. Rusland zou echter nog niet beschikken over de technologische capaciteit om een ‘Great Firewall’ zoals in China te creëren.

De wet geeft de regering alle middelen voor volledige en ongecontroleerde controle over het internet. Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch vreest hierdoor voor schendingen van de vrijheid van meningsuiting en toegang tot informatie en privacy.

VPN- en anonimiteitsbeperkingen

Met verschillende wetten probeert de overheid VPN-providers en andere middelen die je toegang tot gecensureerde content geven, te verbieden. In 2017 keurde de Doema (het Russische Parlement) een wet goed die internetproviders verplicht om de toegang tot websites die VPN- en proxydiensten aanbieden, te blokkeren.

Technisch gezien is het gebruik van een VPN in Rusland niet illegaal. Echter, de diensten mogen geen toegang bieden tot ‘verboden’ websites.

De Yarovaya-wet, die in 2016 inging, staat toe dat al het internetverkeer gevolgd en bewaard mag worden. Het voldoen aan deze wet betekent voor VPN-diensten dat zij verbinding moeten maken met de database van Roskomnadzor, de Russische toezichthouder op internet en media, waardoor bepaalde sites worden geblokkeerd.

Verschillende VPN-diensten, zoals NordVPN, hebben laten weten hier niet aan mee te werken en zich uit Rusland terug te trekken. Bovendien heeft Roskomnadzor in juni 2021 het gebruik van OperaVPN en VyprVPN door particulieren in het land verboden.

Een andere wet die tegelijk werd aangenomen, vereist dat gebruikers van versleutelde berichtendiensten zoals WhatsApp zich registreren met hun telefoonnummer. Op deze manier kan hun online communicatie gekoppeld worden aan hun echte identiteit. Beide wetten verhogen de surveillance door het Kremlin aanzienlijk.

Surveillance

Op grond van de genoemde Yarovaya-wet zijn Russische internetproviders en aanbieders van digitale communicatie verplicht om alle communicatiegegevens van gebruikers maximaal drie jaar op te slaan.

Antiterrorismewetgeving breidt de surveillance-bevoegdheden van de staat verder uit. De overheid kan platforms die gecodeerde communicatie aanbieden, dwingen om hun decoderingssleutels te overhandigen.

Deze maatregelen voor het lokaliseren en bewaren van gegevens worden voornamelijk gebruikt tegen politieke activisten en mensenrechtenactivisten.

Digitale oorlogsvoering in Oekraïne

Desinformatie kan een krachtig wapen zijn in een militair conflict. Terwijl militaire troepen grote schade op de grond aanrichten en miljoenen mensen Oekraïne proberen te ontvluchten, wordt een ander soort oorlog uitgevochten op sociale-mediaplatforms, gevoerd door botcampagnes en trollenfabrieken. Het Kremlin gebruikt regelmatig botsystemen om online critici te intimideren, manipuleren en overstemmen.

Als gevolg hiervan kan de regering informatie over de oorlog in Oekraïne manipuleren om een pro-Kremlin narratief te bevorderen. Ook aan de westelijke kant circuleren nepbeelden. Twitter verwijderde ten onrechte accounts die Russische strijdkrachten volgden. Om de informatiestroom accuraat te houden, ontmaskeren verschillende platforms online desinformatie.

Cybercollectieven voeren hackcampagnes uit. Anonymous verklaarde de ‘cyberoorlog’ aan Rusland. Experts maken zich zorgen over zo’n oorlog, aangezien reguliere internetgebruikers ook grote gevolgen kunnen ondervinden.

Hoe omzeil je de Russische censuur?

In de huidige situatie is extra voorzichtigheid van belang als je online wilt gaan. Toch is het voor journalisten, activisten en burgers essentieel dat zij toegang krijgen tot onafhankelijke media, en op een veilig manier kunnen communiceren.

VPN-gebruik

Een VPN verbergt je locatie voor internetproviders en websites door je verkeer om te leiden via VPN-servers. Zo krijg je online meer privacy en bescherming. Ook kun je met een VPN toegang krijgen tot geografisch beperkte inhoud. Dit is extra nuttig wanneer de persvrijheid beperkt is.

De overheid het steeds moeilijker gemaakt om toegang tot VPN-providers te krijgen binnen de landsgrenzen. Een tijdelijke oplossing is het gebruik van een gratis VPN om daarna je gewenste VPN te installeren.

Wanneer je een VPN in Rusland gebruikt, heb je een provider nodig met sterke encryptie en een no-log beleid. Voor Rusland raden we daarom Surfshark aan.

Meer informatie over VPN-gebruik in Rusland en hoe je dit installeert vind je in ons artikel over de beste VPN voor Rusland.

Ook op de volgende manieren kun je censuur in Rusland omzeilen:

• Het Tor-netwerk. Afhankelijk van je internetprovider kun je mogelijk de website van een VPN-provider niet bezoeken. Als je geen toegang tot je favoriete VPN krijgt, kun je de Tor-browser gebruiken om toegang te krijgen tot websites. Zo kun je eventueel alsnog de VPN-software downloaden.
• Beveiligde berichtenapps. Ook met versleutelde berichtenapps kun je vrijer communiceren. Deze apps worden vaak gebruikt voor het organiseren van protesten. Momenteel zijn verschillende apps kwetsbaar voor Russische surveillance. Toch zijn er een aantal opties die de moeite waard zijn om uit te proberen.
• Veilige e-mailproviders. Wanneer je via e-mail wilt communiceren, kun je dit doen via een beveiligde provider. Deze hebben hoge encryptie-standaarden en houden gevoelige informatie privé.

Conclusie

Rusland blijft een vijandige omgeving voor de vrijheid van meningsuiting. In de afgelopen jaren zijn honderden gevallen van intimidatie, geweld en arrestaties geregistreerd. Veel bedrijven hebben zich inmiddels uit het land teruggetrokken en de toegang tot hun inhoud voor Russen beperkt.

Op dit moment bereikt de censuur ongekende niveaus, waarbij journalisten tot vijftien jaar gevangenisstraf riskeren voor ‘nepnieuws’ over de oorlog in Oekraïne. Grote technologiebedrijven en cybercollectieven strijden om de informatiestroom te beheersen.

De houding van de regering wanneer het gaat om pers- en internetvrijheden plaatst Rusland in een vergelijkbare categorie als China, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten. Dit zijn stuk voor stuk werelddelen waar vrijheid van meningsuiting online beperkt is onder het mom van verbetering van de nationale veiligheid en moraliteit.

Bekijk onze volgende artikelen voor meer informatie over censuur in andere landen:

• Noord-Korea
• Oekraïne
• China
• Qatar
• India
• Iran
• Verenigde Staten
• Belarus
• Verenigde Arabische Emiraten
• Pakistan
• Egypte
• Venezuela
• Verenigd Koninkrijk
• Cuba
• Turkije
• Vietnam
• Saoedi-Arabië

Emi van de VenAuteur

Eindredacteur

Emi heeft een achtergrond in internationale betrekkingen en veiligheid en is met name geïnteresseerd in overheidscensuur en internetvrijheid. Vraagstukken over online privacy en vrijheden worden door de digitalisering namelijk steeds vaker een politieke kwestie.

Bij VPNGids.nl houdt Emi zich bezig met het redigeren en schrijven van artikelen.

Meer artikelen uit de sectie Censuur

Wat is AI Overviews en hoe kan ik het proberen?

17 mei 2024

Krijg overal toegang tot Imagine with Meta AI

13 juni 2024

Zo krijg je toegang tot Anthropics Claude in Nederland

17 mei 2024